کاشت داشت برداشت زعفران

کاشت

نکته ی مهم این است که زعفران به مقدار کمی آب نیاز دارد، به همین سبب حاشیه های جنوبی استان خراسان- به دلیل شرایط خاص اقلیمی- از اهمیت فراوانی برخوردارند. اگر چه گاهی این گیاه را در دیگر مناطق ایران کاشته اند اما نه تنها محصول نهایی کمیت قابل توجیهی نداشته بلکه حتی از کیفیت لازم هم بی بهره بوده است.

می دانیم که واحد شمارش زعفران- پیش از برداشت و فرآوری- پیاز است و مرغوبیت یا کیفیت این گیاه منوط به رنگ دهی بالا و شدت عطر آن است.

بطور کلی زعفران در نقاطی رشد می کند که آب و هوایی معتدل با تابستان های گرم و خشک و زمستان هایی به نسبت ملایم دارد. لازم است که خاک مزارع زعفران شنی و رُسی باشد و علاوه بر آن از فصل آیش گذشته باشد. بهترین کود برای زعفران، کود حیوانی است و زمین زیر کشت باید مسطح و هموار باشد.

زمان کشت زعفران اواخر شهریور و اوایل مهرماه بوده که برای هر هکتار زمین زیر کشت، بین 3 تا 10 تن پیاز زعفران (بسته به نوع کشت) لازم است.

روش آبیاری زعفران به شیوه ی غرقابی است و نخستین مرحله ی آب دهی به مزرعه ی زعفران در مهرماه انجام می شود. بعد از خشک شدن زمین با رعایت احتیاط که به پیازها آسیبی نرسد، زمین را شخم سطحی می زنند . با این شخم سطحی، خاکی که روی پیاز قرار گرفته نرم می شود تا گیاه زعفران به راحتی به رشد خود ادامه دهد. در واقع با این کار برای بیرون آمدن نخستین برگهای گیاه و پس از آن ساقه ی گل زعفران، از فشردگی خاک کم می شود.

دومین مرحله آبیاری بعد از برداشت گل زعفران است و تا شروع بهار 2 تا 3 بار، و با شروع بهار به یک یا دو بار، آبیاری نیاز دارد. از دومین ماه بهار به بعد به دلیل گرم شدن هوا، برگهای سوزنی شکل گیاه زرد شده و گاهی از آن برای تغذیه ی دامها استفاده می شود.

برداشت

برداشت زعفران 10 تا 15 روز پس از اولین آبیاری و با باز شدن نخستین گل شروع می شود. نکته ی مهم این است که گل زعفران باید قبل از بر آمدن خورشید و افزایش تابش چیده شود. رعایت نکردن این نکته و هر گونه تاخیر در چیدن گل، از کیفیت گل می کاهد. شاید یکی از مهم ترین علت های برتری کیفیت زعفران ایران نسبت به دیگر زعفران های جهان، برداشت به موقع زعفران در ایران باشد.

گل های چیده شده باید به سرعت در اختیر کسانی قرار گیرد که جدا کردن کلاله ی سه گانه و خامه ی متصل به آن را به عهده دارند آنچه از گل جدا می شود، پس از خشک شدن، محصول اصلی زعفران است که آماده ی ارائه به کسانی است که وظیفه ی آنها بسته بندی درست و تصولی – با نظر داشت همه ی جوانب کار- و در نهایت ارائه به بازار مصرف است.

یکی از مهمترین تفاوت های زعفران ایران با زعفران دیگر کشورها، کاشت ارگانیک و فرآیند تعریف شده ی رشد و برداشت آن در ایران است که با خود سایه ای از تجربیات چند هزار ساله ی کسانی را حمل می کند که نخستین کشاورزان این گیاه شگفت انگیز در فلات ایران بوده اند. در کاشت زعفران ایران به هیچ عنوان از مواد شیمیایی و کودهای دو جانبه – که اگر ظاهراً به رشد گیاه کمک کند و در جنبه های دیگر به خاک و یا حتی خود گیاه ضربه می زند- استفاده نمی شود. همین عدم استفاده از سموم و مواد مضر، زعفران ایران را به نهایت سلامت و کیفیت ارتقا داده است. <<دکتر قربانی>> یکی از چهره های شاخص سمپوزیوم بین المللی زعفران در ایران (1385) به این نکته اشاره کرده است.

زعفران سرگل همان زعفرانی است که به گفته ی <<آلن زیتا>> با عنوان <<تمام قرمز>> به استرالیا صادر می شود و مشخصاً همین بسته ی صادراتی برای نیوزلند اعتبار خاصی ایجاد کرده است؛ به طوری که عملاً زعفران سرگل با نام تمام قرمز در استرالیا فقط با نام نیوزلند گره خورده است. اما <<آلن زیتا>> اقرار می کند که تفاوت مهم ایران با دیگر تولید کنندگان زعفران در دنیا، وجود رتبه های بسیار متفاوت و طیف گسترده و متنوع محصولات زعفران ایران، بخصوص زعفران استان خراسان است که از بهترین و مرغوب ترین نوع تا انواع دیگری را که در رتبه ی بعد قرار می گیرد، شامل می شود.

مقدار گل و به عبارت دیگر محصول نهایی در واحد سطح، ارتباط مستقیم با حاصل خیزی و استعداد زمین و نیز مدت عمر مزرعه دارد.
در سال های اول و دوم مقدار محصول زیاد نیست اما در سالهای پنجم و ششم به حداکثر خود رسیده و سپس ازهشت سالگی به بعد گل دهی مزرعه کاهش چشمگیری می یابد. در چنین شرایطی پیاز چند ساله از زمین خارج و در زمین دیگری کاشته می شود.

محاسبات نشان می دهد که از هر هکتار زمین در شرایط متعادل به طور میانگین 10 کیلو زعفران به دست می آید.

زعفران از مورد محصولات کشاورزی است که یک <<گل>> هدف تلاش مستمر و سخت کوشانه ی کشاورز قرار دارد. طراوت و لطف طبیعت در نهایت در یک گل متجلی می شود که گلبرگ ها و کاسبرگ های لطیف و زیبای آن در دست های کشاورز، معنویتی فراتر از میوه ها و محصولات دیگر دارد. آنچه اهمیت دارد این است که جداسازی کلاله و خامه از گل باید در نهایت سرعت و دقت صورت گیرد. چرا که از لحظه ی چیده شدن گل، پلاسیدگی و روند پژمردگی آغاز می شود و هرچه زمان بگذرد، گلبرگ ها و کاسبرگ ها مچاله و پژمرده تر می شوندکه در این وضعیت هم جداسازی کلاله و خامه دشوارتر می شود و هم تلفات و ضایعات بیتر شده و نیز به دلیل قرار گرفتن غیر ارادی در معرض نور و رطوب و حرارت، از کیفیت محصول نهایی کاسته می گردد.

کشاورزی می گفت از اینکه مجبور هستم با سرعت گل را بچینم و با سرعت بیشتر گلبرگ هایش را از هم جدا کنم و با شقاوت کلاله ی زیبایش را بیرون بکشم، دلم می گیرد. اما با یاد اینکه جان این گل گرفته می شود تا هدیه ای به انسان عرضه شود که با لطافت و بوی خوشش اندکی از خستگی کار روزانه را از تن آنها بیرون کند، خوشحال می شوم.

مرحله ی خشک کردن زعفران از مهم ترین بخش های زنجیره ی تولید محصول است. در طول قرن ها، کشاورزانی که زعفران می کاشتند، محصول نهایی را در برابر آفتاب پهن می کردند تا خشک شود. آنها نمی دانستند که نور خورشید به شدت به محصول آنها صدمه می زند. با گذشت زمان و گسترش علم کشاورزی اثر این صدمه روشن شد و دیگر هیچ کشاورزی برای خسک کردن گیاه آن را مقابل آفتاب قرار نمی دهد.

راههای متعددی برای خشک کردن کلاله و خامه وجود دارد اما همه ی این راهها در کلیات با هم مشابه هستند. ممکن است روش های خشک کردن زعفران در جزئیات متفاوت باشند اما در همه ی آنها دو عنصر مهم نور و حرارت عوامل اصلی هستند. با این تفاوت که در شیوه ی صحیح خشک کردن، نور نباید مستقیماً بر زعفران بتابد، بلکه باید با رساندن ملایم حرارت به زعفران، رطوبت آن را گرفت.

پس از خشک کردن محصول، برای نگه داری دراز مدت زعفران، همین باید و نباید موضوعیت دارند.

نباید نور به زعفران خشک بتابد و نیز نباید رطوبت گرفته شده دوباره به زعفران سرایت کند. برگشت رطوبت به زعفران موجب کپک زدن محصول می شود.