خواص و مصارف دارویی زعفران
مصارف دارویی
موارد استفاده های درمانی از فهرست استفاده های غذایی بسیرا متنوع تر و بسیار گسترده تر است. برای روشن شدن موضوع، جنبه های درمانی زعفران را در دو سطح پزشکی سنتی و پزشکی نوین دنبال می کنیم.
طب سنتی
گذشته از همه ی اسنادی که در قرن های میانه از فواید زعفران در دست داریم، سند متأخر که ویژگی ها و خواص زعفران و چند گیاه دیگر را ارائه کرده، نوشته ی مشهور طبیب حاذق دوران قاجار، <<ناظم الاطبا>> است. با این یادآوری که مولف در این نوشته حرف جدیدی به دانسته های قبلی طب سنتی و خواص زعفران اضافه نکرده است، می توان گفت <<ناظم الاطبا>> از سخنان گذشتگان ویرایش جدیدی عرضه کرده است و توانسته در حد مقدور اطلاعات موجود را دسته بندی و تنظیم کند. پس از <<ناظم الاطبا>>، رکودی پنجاه ساله شکل می گیرد و با گذشت این دوران طولانی رکود و خاموشی است که اندک اندک دانشمندان و محققین جدیدی پا به عرصه گذاشته و قطره قطره بر دانش پیشینیان اضافه می کنند. از آن جمله <<دکتر علی فارسی>> است که در سال 1324 کتابی را با عنوان <<شکوفه عملی>> ترجمه و تألیف کرده و در اختیار علاقه مندان قرار می دهد. او نیز در این اثر ایده ی جدیدی ندارد و تنها به نکات بدیهی و روشنی تاکید می کند. اهمیت <<دکتر علی فارسی>> در روشن کردن چراغی است که پس از او نیز فروزان باقی ماند.
عبدالرحمن عبدالهی در مقاله ی تحقیقی منتشر شده به سال 1348 و دکتر غیاث الدین جزایری در کتاب زبان خوراکیها که در سال 1353 منتشر شد نگاه جدیدی به مقوله ی درمان گیاهی و استفاده از زعفران ارائه می کند.
به دنبال تلاش دکتر جزایری، در سال 1357 احمد سپهر خراسانی با چاپ مجموعه ای به نام فرهنگ خواص خوراکیها در همان راه گام برمی دارد. غلامحسین قره گوزلو با کتاب کتاب خواص میوه ها و سبزیها تا حای ممکن گسترش می دهند. در این راه جنبه های متفاوت و بسیار گسترده ی خواص زعفران مورد نظر قرار می گیرد. شرح دقیق هر یک از ایده های مطرح شده را می توان علاوه بر کتاب های اختصاصی این بزرگان به صورت فشرده در کتاب ارجمند آقای محمد حسن ابریشمی عمری را در راه تحقیق در جنبه های مختلف زعفران صرف کرده و به شناخت و دانش قابل تأملی دست یافته است. از آثار ایشان می توان کتاب های زعفران یا طلای سرخ در تاریخ و فرهنگ ایران و نیز زعفران طلای سرخ حاشیه کویر، شناخت تاریخی و کشاورزی و زعفران از دیر بار تا به امروز اشاره کرد.
خواص دارویی زعفران
از زمانهای قدیم برای زعفران نیز همچون سایر ادویه ها خواص مختلفی در نظر می گرفتند. امروزه بر مبنای تحقیقات علمی که در ادامه استفاده فراگیر از زعفران در طب سنتی و گیاهی انجام شده، خواص متعدد زعفران و اثربخشی ترکیبات مؤثر آن توجه بسیاری از محققان و دستاندرکاران علم پزشکی را به خود جلب کرده است. از جمله خواص زعفران می توان به این موارد اشاره کرد:
▪ کمک به هضم طبیعی غذا، تقویت کننده معده و ضد نفخ
▪ مسکن، بویژه در درمان دردهای لثه و قولنج
▪ ضد تومور، جمع کننده رادیکالهای آزاد (خاصیت ضد سرطانی)
▪ شادی بخش، درمان دردهای عصبی، آرام بخش، درمان کم خوابی
▪ تقویت کننده حافظه، افزایش دهنده تمرکز، ضد تشنج، افسردگی اسپاسم، آلزایمر و پارکینسون
▪ درمان فشار خون، کاهش کلسترول، درمان کم خونی ناشی از کمبود آهن در دختران، کاهش درصد احتمال بروز بیماریهای قلبی و تصلب شرایین و افزایش سلامت قلب
▪ درمان بیماریهای تنفسی نظیر آسم، سرماخوردگی، سرفه
▪ افزایش جریان خون در شبکیه، درمان اختلالات لکه زرد شبکیه بر اثر پیری
▪ درمان کوفتگی و رماتیسم به صورت استعمال خارجی
▪ درمان بیماریهایی نظیر اسهال خونی، سرخک، بزرگ شدن کبد و طحال و عفونت دستگاه ادراری.
زعفران در کتاب رسمی داروسازی به شکل تنطوری با نام OpiiCrocata Tinctura معرفي شده است. كارخانه هاي مختلف داروسازي عصاره ئ آن را به نام Bitters Swedish تهیه و عرضه كنند. آزمایشها نشان داده است كه زعفران در کاهش چربی و کلسترول خون و افزایش نفوذ اکسیژن در پلاسما ،بسيار موثر است .
طب سنتي نقاط مختلف جهان، زعفران را به عنوان آرام بخش،ضدافسردگی، ضد اسپاسم، اشتها آور و مقوی معده مي شناسد. در کشور آلمان زعفران به عنوان آرام بخش، درمان درد معده و شکم ودرمان آسم، مصرف میشود.
فایده های زعفران برای سلامتی
كارنامه ي دارويي زعفران به عنوان بخشي از طب شفابخش سنتي بسيار پرباراست.بسياري از مطالعات تحقیقاتی مدرن نشان داده است كه گاه اين داروي گرانبها سرطان زاست و از جهش هاي ژنتيكي جلوگيري مي كند است و خاصیت آنتی اکسیدانی دارد .
کلاله ي زعفران و حتی گل برگ های آن ، مي تواندبرای درمان افسردگی مفید باشد . اغلب تحقیقات مرتبط با زعفران به کلاله ها اشاره دارد ، اما این موضوع اغلب در مقالات پژوهشی اشاره نشده است . برخي مطالعات تحقیقاتی نشان داده است که زعفران ممکن است داراي ويژگي هاي دارویی با قابلیت فراوان باشد .
زعفران سرشار از شگفتی استكه خاصيت دارويي يكي از جنبه هاي آن است ،برخي از نارسايي ها و بيماريهايي كه با زعفران درمان شده است عبارتنداز:
مشکلات گوارشی و نفخ
آسم ( تنگی نفس )
بی خوابی
مشکلات قاعدگی
سرماخوردگی های عمومی
التهاب هاي پوستي
اختلالات جنسي
افسردگي
آكنه و بيماري هاي پوستي
اعتيادبه الكل
زعفران درموارد زير نيز استفاده مي شود :
افزایش خاصیت ضد باکتری و ضد ویروسی بدن
درمان بزرگی کبد و عفونت های ادراری ، مثانه و کلیه
محافظت از پوست در مقابل نور آفتاب ( خاصیت ضد آفتاب و روشن کننده پوست )
زعفران به عنوان یک داروی سنتی ، گردش خون را آسان می کند بنابراین آن را می توان برای بیماریهای قلبی ، عروقی بسيار مفید دانست . زعفران حاوی ویتامین های زير است ،
ویتامین C B1,B2,B6,
همچنين زعفران داراي دیگر مواد مغذی مورد نیاز بدن است. اگر می خواهید همیشه شاد و خندان باشید زعفران بخورید . زعفران در بعضی از کشورها كاربرد آرایشی و بهداشتیدارد .
1- تقویت کننده میل جنسی و رفع خستگی جنسی در مردان و زنان
2- دارای طبیعتی گرم و خشک
3- تقویت کننده ی حواس پنج گانه
4- گند زدایی و کنترل و تضعیف عفونت
5- ادرار آور و افزاینده ی تعریق (ترکیب زعفران و عسل، ازبین برنده ی سنگ های کلیه و مجاری ادرار است)
6- تقویت کننده جوهر حیوانی (خوردن، خوابیدن…)
7- به دلیل خاصیت گند زدایی، تمیز کننده و تقویت کننده کبد، دستگاه تنفسی و مجاری ادرار
8- نشاط آور و شادی بخش
9- افزایش تأثیر گذاری داروهای دیگر
10- کاهنده یدردهای مقعدی و رحم
11- کاهنده ی حساسیت و خارش پلک چشم
12- سرعت دهی به انعقاد خون و تسریع کننده ی درمان زخم های کهنه
مسکن درد، آرام بخش، درمان تشنج، تقویت حافظه و یادگیری
کاهش سطح کلسترول و فشار خون
13-
14- قاعده آور و تنظم کننده قاعدگی نامنظم(رفع اختلالات قاعدگی)
15- ضد تشنج، سرفه های تشنجی و کنترل کننده ی هیجانات هیستریک
16- اشتها آور و کاهنده ی دردهای معده (استفاده از زعفران برای کسانی که زخم معده دارند جایز نیست).
17- تسکین دهنده ی برونشیت مزمن
18- تسکین دهندهی درد دندان و کاهنده یسرعت پیش روی پوسیدگی دندان
19- به عنوان مکمل دارویی، از بین برنده ی بوی نامطبوع داروها
20- اثر مثبت و قطعی روی برخی از اختلالات و بیماری های پوستی مانند خون ریزی زیر پوست، آبسه و جوش
21- افزاینده جلوه ی رخسار- بهبود رنگ چهره
22- تقویت کننده قلب
طب نوین
از پس تجربه ی قرنها درمان با داروهای گیاهی و مقایسه ی آن با درمان های نوین پزشکی، تفاوت حیرت آور عوارض داروهای شیمایایی دوباره دانشمندان علم داروسازی را با نگاه جدیدی به سوی درمان های با منشاء گیاهی سوق داده است. در طول بیست سال اخیر و با روشن شدن شدت عوارض جانبی داروهای شیمیایی، میل بازگشت به طبیعت بخشنده دوباره زنده شده است و اکنون تعداد بسیاری از بیماران سراسر دنیا علاقه دارند که درمان را با داروهای گیاهی یا با منشاء گیاهی دنبال کنند. علت این کشش، تلاش برای حف بیش از پیش سلامتی و کاهش عوارض مصرف داروهای شیمیایی است. اینک داروسازان و دانشمندان علم داروشناسی نگاه عمیقی به خواص بیولوژیک، قدرت درمانی و عدم عوارض جانبی داروهای گیاهی افکنده اند. این رغبت دو جانبه- بیماران و پزشکان- باعث شده است در آمریکا، از هر سه بیمار یک نفر درمان گیاهی را انتخاب کند. وقتی نام گیاهان دارویی برده می شود، زعفران در این میان درخشندگی خاصی دارد. علت این درخشندگی چیزی نیست جز قدمت طولانی زعفران در طب سنتی و کاربردهای وسیع آن در درمان بیماری ها. بر این اساس زعفران مبنای تحقیقات علمی جدیدی قرار گرفته و خواص متعدد آن و اثر بخشی روشن زعفران توجه بسیاری از محققین و شرکت های داروسازی را به خود جلب کرده است.به نوشته سایت ایتالیایی زعفران از رسوب پلاکت های آمیلوپید در بیماران مبتلا به آلزایمر جلوگیری می کند و به تناظر همین نکته باعث تقویت حافظه می شود.
لازم به یاد آوری است که هنوز هم در عین پیشرفت ها و دستاوردهای علم پزشکی، سرطان و دیگر بیماری هایی که ارتباط مستقیم با جهش مولکولی دارند از هولناک ترین و صعب العلاج ترین بیماری های شناخته شده ی علم پزشکی محسوب می شوند و هنوز هم بیمارانی که به این بیماری ها مبتلا می شوند، از شانس بسیار پایینی برای رهایی از بیماری و دست یابی به سلامت برخوردار هستند. مرگ هر ساله 6 میلیون نفر به دلیل ابتلا به این بیماری ها، تاییدی بر ادعای فوق است. در نتیجه ی آزمایش های بسیار، شواهدی در دست است که نشان می دهد کارتنوییدها با حفظ تعادل در فعالیتهای امنیتی بدن، چنین خصوصیتی از خود نشان می دهند.
اکنون دیگر کارتنوئیدها با زعفران به ذهن متبادر می شوند. چرا که زعفران از گیاهانی است که سرشار از کارتنوئیدها است. دکتر نیر و همکارانش اثرات ضد سرطان عصاره ی زعفران را روی طیف وسیعی از تومورهای سرطانی- در موش ها- و کشت سلول های انسانی گزارش کرده اند.
محققان ایرانی نیز در پی تحقیقات خود به یافته های روشنی در این زمینه رسیدند که نتیجه ی تلاش این محققان تاکنون در مجلات معتبر پزشکی ارائه شده است. در نهایت می توان با صراحت از اثر ضد سرطانی زعفران یاد کرد.
از سوی دیگر می دانیم افسردگی یکی از شایع ترین بیماری های عصر مدرن است و افسردگی چه به صورت پنهان و چه آشکار گریبان بسیاری از انسان ها را گرفته است. علاوه بر آن اثر افسردگی بر ایجاد بیماری های سلسله ی اعصاب و روان، معده و دستگاه هاضمه و بخش های دیگر به روشنی ثابت شده است. زعفران گیاهی است که مستقیم به مرکز افسردگی حمله می کند- اگر اساساً بتوان برای افسردگی مرکزیتی قایل شد- در هر حال اثر ضد افسردگی زعفران، به شکلی غیر مستقیم به بیماری هایی که زاییده ی افسردگی هستند قابل تعمیم است و این موضوع یکی از مهم ترین جنبه های درمانی گیاه زعفران به شمار می آید. عصاره ی زعفران باعث کاهش سریع کلسترول خون می شود و علاوه بر آن ذوب کننده ی چربی های اطراف قلب است. اثر هولناک کلسترول بر بیماری اهی قلبی بر کسی پوشیده نیست و زعفران با کاهش کلسترول و کاهش بیلی روبین خون، از ایجاد هیپولیفمیک در سرم خون جلوگیری می کند.
از مهم ترین اثرات ثابت شده ی درمانی زعفران، درمان کم خونی ناشی از فقر آهن در دختران است. در حقیقت زعفران با ایجاد شرایط مناسب جذب آهن، از این کم خونی جلوگیری می کند. کاهش احتمال بروز حمله های قلبی- به دلیل ذوب چربی های اطراف قلب و کاهش کلسترول- جلوگیری از تصلب شرایین و بهبود عملکرد افزایش قدرت قلب و تنظیم فشار خون سرخرگی- به خاطر وجود موادی از قبیل ریبوفلاوین و تیامین- از دیگر خاص مهم درمان زعفران است. از آنجا که اثر بخشی این گیاه دارویی در بیماری ای قلبی و افزایش قدرت قلب ثابت شده است، شواهد موجود نشان دهنده ی اقبال روز افزون داروسازان به این گیاه برای رسیدن به درمان بیماری های قلبی، بدون عوارض جانبی است. زمان درازی طول نخواهد کشید که دیگر جنبه های درمانی گیاه زعفران در دستور کار پژوهشی آزمایشگاه ها و شرکت های داروسازی قرار گیرد. آیا ممکن است طب سنتی قرن ها بر فایده های بسیار یک داروی گیاهی تاکید کرده باشد و این تاکید یکسره اشتباه شد؟
استفاده از تنتور زعفران – زعفران و الکل 70 درصد- بیش از تمام موارد بالا در جهان معمول شده است. باید افزود که مراجع معتبر علمی جهان مانند و بر قابلیت ها و موارد استفاده ی زعفران توجهی خاص دارند.
مضرات
چون زعفران بر روی سیستم تولید مثل اثر دارد بنابراین زنان حامله باید از خوردن آن پرهيز کنند؛ همچنین، مصرف 5گرم زعفران در دوران بارداری احتمال سقط جنین را افزایش می دهد .
پیاز زعفران سمی است و مصرف بیش از حد آن برای حیوانات کشنده است.
اشتها را کم میکند . ایجاد سردرد میکند . باعث اختلال حواس میشود.
يك کارشناس تغذیه با بیان این مطلب میگوید: مصرف سه گرم زعفران در ماه را، برای هر فرد مناسب میداند . استفاده ي بیش از پنج گرم زعفران در یک وعده ي غذایی، عوارضی همچون سرگیجه، کاهش تعداد ضربان قلب و احساس تهوع ، در پی دارد؛